Στο «ραντάρ» της Αθήνας βρίσκεται τις τελευταίες εβδομάδες η κυβέρνηση Ντμπεϊμπά στην Τρίπολη για ενδεχόμενες αντιδράσεις στις τελευταίες κινήσεις με τη δημοσίευση του χάρτη του Θαλάσσιου Χωροταξικού Σχεδιασμού, αλλά και την προκήρυξη για έρευνες στα οικόπεδα νότια της Κρήτης. Η Τρίπολη το 2019 είχε προβεί σε διάβημα προς την Αθήνα για την προκήρυξη αδειοδότησης ερευνών στα οικόπεδα νοτιοδυτικά της Κρήτης και ακολούθησε λίγους μήνες αργότερα η υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου.
Η Λιβύη, μέχρι στιγμής, σύμφωνα με διπλωματικές πηγές, δεν έχει προβεί σε κανένα διάβημα προς την Αθήνα για το θέμα των οικοπέδων νότια της Κρήτης, για τα οποία έχει εκδηλώσει ενδιαφέρον η Chevron, ούτε (αν και ακόμη είναι πρόωρο) για τον χάρτη του ΘΧΣ.
Δεν έχει περάσει φυσικά απαρατήρητο το γεγονός ότι πρόσφατα, με την προκήρυξη λιβυκών οικοπέδων για έρευνες υδρογονανθράκων, η λιβυκή πλευρά έδειξε να ακολουθεί πλήρως τη μέση γραμμή που μονομερώς έχει υιοθετήσει η Ελλάδα βάσει του ν. 4001/2011 και την οποία είχε αμφισβητήσει το 2019.
Αυτή η μέση γραμμή επίσης αμφισβητεί και την ενδεχόμενη «οριοθέτηση» της λιβυκής ΑΟΖ ως συνέχεια του τουρκολιβυκού μνημονίου, με την οποία επιχειρήθηκε ο σφετερισμός μεγάλου τμήματος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας.
Ομως το γεγονός αυτό δεν επιτρέπει εφησυχασμό, καθώς η ρευστή κατάσταση στη Λιβύη μπορεί να δικαιολογήσει μια καθυστερημένη αντίδραση, πολύ περισσότερο όταν η Τουρκία συνεχίζει να έχει ισχυρή επιρροή στην κυβέρνηση Ντμπεϊμπά και επίσης δεν επιθυμεί να ακυρωθεί εμπράκτως το τουρκολιβυκό μνημόνιο όσον αφορά τη λιβυκή πλευρά της «γραμμής οριοθέτησης».
Την περασμένη εβδομάδα έγινε γνωστό από τα επίσημα ΜΜΕ της Τρίπολης ότι ο προσωρινός πρωθυπουργός Αμπντούλ Χαμίντ Ντμπεϊμπά πραγματοποίησε ευρύτατη σύσκεψη για τις «τελευταίες εξελίξεις σχετικά με το ζήτημα των θαλάσσιων συνόρων της Λιβύης», υπογραμμίζοντας ότι «πρόκειται για ζήτημα εθνικής κυριαρχίας».
Στη σύσκεψη αυτή, εκτός των άλλων, συμμετείχαν ο πρόεδρος της Επιτροπής Χερσαίων και Θαλάσσιων Συνόρων του υπουργείου Εξωτερικών, Μοχάμεντ Αλ-Χαραρί, και ο πρόεδρος της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου, Μασούντ Σουλεϊμάν.
Φωτογραφία με τον χάρτη
Το ενδιαφέρον από τη δημοσιοποίηση της σύσκεψης ήταν η φωτογραφία που δημοσιεύθηκε, στην οποία ο κ. Ντμπεϊμπά φαίνεται να δείχνει και να σημειώνει πάνω σε έναν χάρτη που ήταν απλωμένος στο τραπέζι της σύσκεψης, εστιάζοντας μάλιστα στην περιοχή νότια της Κρήτης, εκεί ακριβώς όπου είναι τα ελληνικά οικόπεδα για τα οποία εκδήλωσε ενδιαφέρον η Chevron.
Στον χάρτη διακρίνεται επίσης και η γραμμή που αποτυπώνει το εξωτερικό όριο της λιβυκής ΑΟΖ βάσει του τουρκολιβυκού μνημονίου, η οποία βεβαίως είναι πολύ βορειότερα από τη μέση γραμμή και επικαλύπτει μεγάλο τμήμα της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Από τη σύσκεψη δεν έγινε γνωστό τι αποφάσεις έχουν ληφθεί, αλλά η ελληνική πρεσβεία στην Τρίπολη παρακολουθεί τις εξελίξεις.
Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα, ο κ. Ντμπεϊμπά τόνισε ότι το ζήτημα των θαλάσσιων συνόρων αποτελεί κυριαρχικό θέμα που αγγίζει τον πυρήνα της εθνικής ασφάλειας της Λιβύης και δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με «τεχνική λογική αποκομμένη από τις εθνικές πολιτικές αποφάσεις».
Η συνάντηση, σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, επικεντρώθηκε στα εμπόδια που παρακωλύουν την ολοκλήρωση της οριοθέτησης και ελέγχου των θαλάσσιων σημείων, καθώς και στη σημασία του συντονισμού μεταξύ τεχνικών υπηρεσιών και των Αρχών της χώρας, ώστε να «διασφαλιστεί μια σταθερή λιβυκή στάση απέναντι σε οποιεσδήποτε μελλοντικές περιφερειακές διαφορές ή συμφωνίες». Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου (NOC) επεσήμανε τις συνέπειες οποιασδήποτε νομικής ή γεωγραφικής σύγχυσης στις υπεράκτιες δραστηριότητες εξερεύνησης και παραγωγής, τονίζοντας την ανάγκη πλήρους νομικής κάλυψης των περιοχών παραχώρησης για την προστασία των λιβυκών πόρων από εξωτερικές συγκρούσεις.
Στο τέλος της συνάντησης υπογραμμίστηκε η σημασία της ίδρυσης ενός τεχνικού επιτελείου για τον «συντονισμό των εμπλεκόμενων φορέων, την παρακολούθηση της εφαρμογής των σχεδίων οριοθέτησης και επιτήρησης των θαλάσσιων συνόρων και την ενίσχυση της θέσης της Λιβύης στον περιφερειακό χάρτη, σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας και τις εγκεκριμένες διεθνείς συμφωνίες».
Οι δηλώσεις αυτές θα μπορούσαν να ερμηνευθούν και ως άσκηση κριτικής στη χάραξη των λιβυκών οικοπέδων που προκηρύχθηκαν για έρευνες πριν από μερικές εβδομάδες, τα οποία αποδέχονται την ελληνική μέση γραμμή.
Η Λιβύη, πέραν του τουρκολιβυκού μνημονίου, το οποίο έχει απορριφθεί όχι μόνο από την Ε.Ε. αλλά και από άλλες χώρες της περιοχής, όπως η Κύπρος, η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η Συρία, έχει προκαλέσει τριβές και με άλλες γειτονικές χώρες. Με την Αίγυπτο έχει προκύψει διαφωνία και αντιπαράθεση σχετικά με τον καθορισμό των ορίων της ΑΟΖ, καθώς η Αίγυπτος απέρριψε τη χάραξη βάσει του τουρκολιβυκού μνημονίου. Η Ελλάδα, η Αίγυπτος και η Τυνησία (με επιστολή της τελευταίας στον ΟΗΕ στις 11 Φεβρουαρίου 2025, A/79/784) αμφισβήτησαν επίσης την ανακήρυξη εκ μέρους της Λιβύης Συνορεύουσας Ζώνης 24 ν.μ., η οποία επιχείρησε να επιβάλει τετελεσμένα στην περιοχή.
Εμπρακτη αμφισβήτηση
Η Αθήνα, πάντως, με την προώθηση της αδειοδότησης των οικοπέδων νότια της Κρήτης, αμφισβητεί εμπράκτως το τουρκολιβυκό μνημόνιο σε ό,τι αφορά τη λιβυκή πλευρά του, κάτι που έχει γίνει και με τα οικόπεδα νοτιοανατολικά της Κρήτης.
Ετσι, δημιουργεί ένα θετικό διαπραγματευτικό τετελεσμένο (εκμεταλλευόμενη και την πρόβλεψη του ν. 4001/2011) για το ενδεχόμενο που κάποια στιγμή η Λιβύη αποκτήσει νομίμως εκλεγμένη κυβέρνηση και επαναληφθούν συστηματικές συνομιλίες για την οριοθέτηση, με την προοπτική προσφυγής στη Χάγη (όπως έχει ήδη πράξει η Λιβύη με την Τυνησία και τη Μάλτα).
Πάντως, η Αθήνα θα συνεχίσει να παρακολουθεί τις εξελίξεις στην Τρίπολη, καθώς τόσο η παρουσία των αμερικανικών κολοσσών ExxonMobil και Chevron στα ελληνικά οικόπεδα όσο και ο χάρτης που εγκρίθηκε για τον ΘΧΣ συνιστούν σοβαρό πλήγμα στην αξιοπιστία του τουρκολιβυκού μνημονίου, το οποίο αποτελεί και τον πυρήνα του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας».
Η Αγκυρα, πάντως, διά του υπουργού Ενέργειας Αλπαρσλαν Μπαϊρακτάρ, ανακοίνωσε πριν από λίγες ημέρες ότι ενδιαφέρεται για συνεργασία με τη Λιβύη στις έρευνες για υδρογονάνθρακες, με αφορμή την προκήρυξη των λιβυκών οικοπέδων, τόσο στη Μεσόγειο όσο και στην ηπειρωτική χώρα, που έγινε τον περασμένο μήνα.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως έχουν και οι εσωτερικές εξελίξεις στη Λιβύη, καθώς η διεθνής κοινότητα, με παρεμβάσεις τόσο ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Ιταλία, όσο και των ΗΠΑ, εστιάζει στην αποκατάσταση σταδιακά της ενότητας μεταξύ των θεσμών της ανατολικής Λιβύης και της προσωρινής κυβέρνησης Ντμπεϊμπά. Στόχος είναι η επίτευξη συμφωνίας, ώστε όχι μόνο να αποφευχθούν εντάσεις και συγκρούσεις, αλλά και να δρομολογηθεί η διαδικασία για τη διενέργεια εκλογών που θα δώσουν τέλος στη μεγάλη πολιτική εκκρεμότητα, η οποία απειλεί τη σταθερότητα αυτής της κρίσιμης χώρας στη Βόρεια Αφρική.
Ανοιγμα στον Χάφταρ
Στο πλαίσιο αυτό, δεν είναι τυχαίο το άνοιγμα που έχει πραγματοποιήσει η αμερικανική διπλωματία προς την πλευρά του στρατηγού Χάφταρ, ο οποίος ελέγχει την ανατολική Λιβύη και μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ως «άνθρωπος της Ρωσίας». Στις 28 Απριλίου, ο γιος του Χάφταρ, Σαντάμ, διοικητής του LNA (Λιβυκός Εθνικός Στρατός), βρέθηκε στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ για συνομιλίες με τον προεδρικό απεσταλμένο Μασάντ Μπούλος και τον ειδικό απεσταλμένο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και πρέσβη στη Λιβύη, Ρίτσαρντ Νόλαντ, στην πρώτη υψηλού επιπέδου επίσκεψη εκπροσώπων της ανατολικής Λιβύης στις ΗΠΑ.
Σύμφωνα με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, στη συνάντηση συμφωνήθηκε ότι μια ενωμένη και ευημερούσα Λιβύη, με ισχυρούς τεχνοκρατικούς θεσμούς, συμπεριλαμβανομένης της Εθνικής Εταιρείας Πετρελαίου και της Κεντρικής Τράπεζας της Λιβύης, θα είναι σε καλύτερη θέση να συναλλάσσεται με τις Ηνωμένες Πολιτείες και τις αμερικανικές εταιρείες, και ότι στόχος πρέπει να είναι και η ενοποίηση των στρατιωτικών θεσμών.
Ο Σαντάμ Χάφταρ, στις 4 Απριλίου, λίγο μετά την ανακοίνωση από την Ελλάδα του ενδιαφέροντος της Chevron για τα οικόπεδα νότια της Κρήτης, προσκλήθηκε στην Αγκυρα, όπου και είχε συνομιλίες με την τουρκική στρατιωτική ηγεσία, σε ένα ακόμη σημαντικό άνοιγμα της Αγκυρας προς την ανατολική Λιβύη, με την οποία είχαν βρεθεί σε αντιπαράθεση κατά τη διάρκεια του εμφυλίου.
Ο στρατηγός Χαλίφα Χάφταρ, ισχυρός άνδρας της ανατολικής Λιβύης, και ο πρόεδρος του Κοινοβουλίου που εδρεύει στο Τομπρούκ, Αγκίλα Σάλεχ, ήταν εκείνοι οι οποίοι το 2019 είχαν εναντιωθεί στο τουρκολιβυκό μνημόνιο, καθώς θεωρούσαν ότι επρόκειτο για το αντάλλαγμα που προσέφερε η κυβέρνηση της Τρίπολης προκειμένου να εξασφαλίσει τη στρατιωτική στήριξη της Αγκυρας στον εμφύλιο και να αποκρούσει την επέλαση του στρατηγού Χάφταρ προς την Τρίπολη.
Τα τελευταία χρόνια έχουν ατονήσει οι επαφές της Αθήνας με τις Αρχές της ανατολικής Λιβύης, οι οποίες, έχοντας πλέον εξασφαλίσει απευθείας επαφές τόσο με την Τουρκία όσο και με τις ΗΠΑ και ευρωπαϊκές χώρες, είναι αμφίβολο εάν παραμένουν στη θέση τους περί ακυρότητας του τουρκολιβυκού μνημονίου.